Daar staat ze dan elegant te wezen. De Ford T-dress, beter bekend als de Little Black Dress van Coco Chanel uit 1926. Het sluike jurkje is
een ultieme modeklassieker waar je – als je de modebladen moet geloven – nooit
een modeflater in slaat. Op de tentoonstelling Zwart. Meesterlijk zwart in mode & kostuum mag dit legendarische
ontwerp, vernoemd na de populaire auto uit 1908, natuurlijk niet ontbreken. Auto
en jurk delen twee overeenkomsten: hun eenvoud en de kleur zwart. Gedistingeerd
zwart.
In het verduisterde Antwerpse Modemuseum wordt aan de hand
van maar liefst tweeëntwintig opstellingen allerlei soorten zwart uitgelicht –
van historisch tot hedendaags zwart. Zwart is een fascinerende kleur met uiteenlopende
betekenissen: ernstig zwart, frivool zwart, religieus zwart, chic zwart, nobel
zwart, treurig zwart, om er een paar te noemen.
Bij binnenkomst van Zwart loop je op tegen dramatisch zwart in de vorm van een theatrale zijdesatijnen couturecreatie
van Riccardo Tisci, ontwerper voor het Franse Givenchy. Tisci’s ontwerpen (er
staat meer van hem) worden in Antwerpen niet alleen geëxposeerd omdat hij vaak
en veel zwart in zijn collecties verwerkt, maar de Italiaan is ook hot. Met ontwerpers
als Rick Owens en Gareth Pugh is hij verantwoordelijk voor de new gothic golf, een modestroming die al
een paar modeseizoenen standhoudt. Met de gothic-subcultuur (fluwelen vleermuisjurken!)
die eind jaren zeventig als reactie op de hippiecultuur vanuit de muziekscène
ontstaat, heeft deze trend weinig te maken, al speelt de huidige behoefte aan donkere
romantiek zeker een rol.
Zwart kleurt al sinds de zestiende eeuw de mode en is behalve
modekleur ook een statussymbool. Zwartverven is een moeilijk en
arbeidsintensief proces en door de hoge prijs konden alleen de rijken zich puur
zwart veroorloven. Om het arbeidsintensieve verfproces te versnellen, namen
ververs nog al eens een loopje met het door gilden voorgeschreven recept voor
zwart. Daardoor is erg weinig complete zwarte kleding over en de resterende
stukken zijn vaak te fragiel om te
exposeren.
Het oudst in Antwerpen zijn hoofddeksels zoals het zwarte
weduwemutsje uit 1650 en een ongeveer even oude zwarte herenhoed – op een
rafelig randje na is het zwarte vilten statussymbool nog puntgaaf. Een van de schaarse
outfits uit die tijd is een licht gehavend dofzwart fluwelen mannenkostuum uit
1654. Het bestaat uit een nauw sluitende wambuis en pofferige kniebroek. Aan de
maat te zien heeft er in dit statig zwart ooit een klein en gezet mannetje rondgelopen.
Gelukkig zijn er de schilderijen. Ze laten zien hoe de
zeventiende-eeuwse elite het modieuze zwart integreert in hun kostbare
garderobe. Op zo’n typisch donker schilderij uit 1620 poseert een echtpaar met kind
gekleed in hagelwitte statige plooikragen en witte manchetten van ragfijn naaldkant.
Het contrasteert sterk met hun diepzwarte outfits. Links van het schilderij
staat een zwarte smoking met een ongetemde 21ste eeuwse kraagvariant
van Viktor & Rolf uit 1999. Het wit
golft uitbundig over het zwart.
Dat hedendaagse modelabels als Rick Owens, John Galliano en Ann
Demeulemeester zich graag laten inspireren door historie wordt veelvuldig getoond
op Zwart. Een weelderige kanten jurk
illustreert dat eeuwenoud en hedendaags vaak amper van elkaar zijn te onderscheiden.
Een zwartkanten Alexander McQueen uit 2007 zou zomaar tijdens het Victoriaanse
tijdperk, honderd jaar geleden, gedragen kunnen zijn door een romantische dame.
Omgekeerd geld dat voor een vitrine vol prachtige zwarte sieraden
als een vlinderbroche en sierlijke haarspelden. En weer trappen we er in, het
zwarte halssieraad van zwarte gitkralen blijkt een hedendaags ontwerp van
Olivier Theyskens. De pronkstukken in de vitrine zijn rouwjuwelen. Ze werden,
zo valt te lezen in het zeer nuttige tekstboekje – zonder
dat zou je na wat rondkijken al snel weer op de Antwerpse keien staan –
gedragen bij rouwkleding.
Zichtbaar in zwart rouwen doen we sinds de jaren vijftig
niet meer. Toen werd zwart vooral de kleur van subculturen . Maar verwacht in
het Moma geen zwarte leren jacks van nozems en bikers of de zwarte koltrui die
Franse existentialisten in de jaren vijftig zo graag droegen als ze
filosofeerden in Café de Flore. Verwacht ook geen gothic lakkorsetten, of een met
veiligheidspelden doorboord jaren tachtig punk outfitje, of een leren outfit
van de besnorde mannen uit de Reguliersbreestraat.
Dat zwart sinds de jaren vijftig de kleur van de straat is,
wil het Modemuseum niet laten zien. Het kiest voor de toonaangevende modemakers,
niet de inspiratiebronnen.
Volop aanwezig op Zwart
is de duistere destroy chic van
de aanjagers van de jaren tachtig zwarthype, Yohji Yamamoto en Comme des
Garçons, die nog maar dertig jaar geleden een ware schok veroorzaakten in de
modewereld met hun zwarte lappenmode. Sindsdien is zwart als modekleur weer
helemaal geaccepteerd. Om nog te kunnen choqueren met een zwarte collectie moet
een modeontwerper heel wat laten zien. Wie dat zeker lukte was de Belg Raf
Simons die in 1999 – vlak voor de millenniumwissel – een onheilspellende doemcollectie showde. Maar
als presentatie in de ronde zaal van het Modemuseum is het beslist geen
hoogtepunt. Op de galmende klanken van Ultravox – Ooh Vienna – draaien een
tiental capes een beetje flauw hun rondjes op een draaiplateau. Op zich zijn
het boeiende ontwerpen, maar zelfs de historische Magere Hein-achtige cape die
er tussen staat verliest hier zijn dramatiek.
Zwart. Meesterlijk
zwart in mode & kostuum is een indrukwekkende en veelomvattende
tentoonstelling (schaf zeker de catalogus aan). Maar zoveel zwart valt wel erg zwaar
op de maag. Eenmaal buiten snak je naar kleur.
KADER
– In Antwerpen staan
enkele ontwerpen van het Britse new
gothic talent Gareth Pugh.
Showstudio, bekend van artistieke modevideo’s, filmde twee van zijn
collecties. Bekijk hoe vanuit een inktzwarte vlek een indrukwekkende
modecollectie ontstaat:
www.showstudio.com/project/parisfashionweekaw09/reports/32392/
– Was Chanels Kleine Zwarte Jurkje uit 1926 werkelijk het
eerste zwarte couturejurkje? Volgens het tekstboekje niet. In de vroege jaren
twintig was zwart al een modekleur. Chanels petite
robe noire was een van de vele exemplaren.
Maar er was maar één Coco Chanel. De slimme en mooie
couturière bespeelde als geen ander de pers.
– Is zwart een kleur? Eind zestiende en in de zeventiende
eeuw beschouwen wetenschappers zwart en wit als extreme kleuren. Eind
zeventiende eeuw haalt Isaac Newton zwart uit het kleurenspectrum. In 1810
constateert Johann von Goethe dat er slechts twee basiskleuren bestaan: geel en
blauw. Volgens de theorie van Josef Alberts uit 1963 worden kleuren door een
eigen en misleidende logica geregeerd.
Sinds de middeleeuwen wordt de kleur zwart – dof,
glansloos, somber – in Europa geassocieerd met
kledingstukken die worden gedragen bij rituelen in verband met dood en
rouw. Gedurende de eerste periode van zware rouw, die een jaar duurde, werd
zwarte wollen kleding gedragen.
Eerder gebubliceerd in NRC.NEXT
Zwart.Meesterlijk
zwart in mode & kostuum. Tot 8/8. MOMU Modemuseum
Provincie Antwerpen.
Nationalestraat 28. Antwerpen. www.momu.be
Reageren is niet (meer) mogelijk.