Donald Duck (76) draagt zijn hele leven al een matrozenpakje. Walt Disney vertelde ooit dat hij hiermee zijn eend een zo’n onvolwassen mogelijk uiterlijk wilde geven. Nou, dat is gelukt.
Wel sneu voor Donald dat hij niet is afgebeeld in een nieuw rijk geïllustreerd naslagwerk over matrozenpakjes. Haalde hij het niet omdat hij eigenlijk maar een half pakje draagt? Er moet een andere reden zijn, want er staan wel degelijk homo-erotische illustraties van andere halfnaakte matrozen in “Het stond je zo schattig,” Cultuurgeschiedenis van het matrozenpakje. Donald Duck ontbreekt omdat de Walt Disney Company medewerking weigerde om de “integriteit van het personage te beschermen”. Hoe integer kan iemand zonder broek aan zijn bips zijn?
Het boek van Ignaz Matthey staat vol schilderijen en familiekiekjes van vooral zoete kleine jongetjes. Kinderkleding, gebaseerd op de dracht van matrozen, bestaat al meer dan tweehonderd jaar. Maar wat maakte het pakje tot in de jaren zestig nou zo geliefd bij vooral moeders die het kochten of lieten maken voor hun zoontjes en dochtertjes?
De boektitel zegt het: het stond zo onweerstaanbaar schattig. Overtuigend voorbeeld is een kitscherig schilderij van de Duitse salonschilder Franz Xavier Winterhalter uit 1846 waarop prins Albert Edward (Bertie, later koning Edward VII) poseert in een witte miniatuurversie van het uniform van een gewone matroos. Hoewel er vanaf 1770 al kinderen werden vereeuwigd als matroosje, gaf het Britse koningskind de aanzet voor de matrozenmode die vervolgens de Verenigde Staten, Rusland en het Europa overspoelde.
Als statussymbool maakte het matrozenpakje aanvankelijk alleen furore in de hogere kringen, maar zoals altijd met modeverschijnselen worden ze geïmiteerd door een breed publiek. In Nederland, waar de kinderdracht zijn hoogtepunt beleefde van het begin van 1900 tot rond 1920, weerspiegelde de dracht zich in het theater (De Jantjes), in liedjes (We gaan naar Zandvoort bij de Zee) en boeken (Paddeltje). Een tegengeluid kwam van Christiaan van Abcoude, de schrijver van de Pietje Bell-boeken, hij bestempelde het uniform als een symbool van keurige kleinburgerlijkheid. Om die reden werden in 1933, toen Hitler aan de macht kwam, matrozenpakjes met een hakenkruis geen succes.
In zijn boek somt Ignaz Matthey talloze voorbeelden op van kinderen die de matrozendracht grondig haatten. Striptekenaar Jan Kruis noemt het een jeugdverdriet. Annie M. G Schmidt verafschuwde het, ene Jan Vroege uit Bennekom onderging het dragen van het snikhete pakje als een beproeving.
In de jaren zestig verdwijnt het matrozenkostuumpje uit het modebeeld. De boot legt het af tegen het vliegtuig en jongetjes dromen van een pilotencarrière. Het afschaffen van zondagse kleding maakte het pakje overbodig. Maar in Japan is de matrozendracht onverminderd populair: als schooluniform voor meisjes, in manga-strips dragen heldinnen matrozenpakjes, perverse mannen kicken op tiener Lolita’s in matrozendracht. In Nederland zie je het pakje eigenlijk alleen nog tijdens Sail-evenementen. Alle vrouwen op straat kijken dan naar dat pakje met de vierkante kraag. Groot zijn matrozen namelijk ook behoorlijk schattig.
“Het stond je zo schattig,” Cultuurgeschiedenis van het matrozenpakje. Ignaz Matthey.
Eerder geplaatst in NRC Handelsblad
Reageren is niet (meer) mogelijk.